Zespół Szkolno-Przedszkolny w Okartowie

MOTTO:
















Zatwierdzony na posiedzeniu
Rady Pedagogicznej


dnia 21 stycznia 2000r.

PODSTAWY PRAWNE




1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej w wielu artykułach zawiera postanowienia, które mniej lub bardziej bezpośrednio odnoszą się do sprawy wychowania

Art. 48 ust. 1 określa prawo rodziców do wychowania. Z tego twierdzenia wynika, że nauczyciele w zakresie wychowania mają funkcję wspomagająca i uzupełniającą w stosunku do rodziców. „Rodzice mają prawo do wychowywania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami. Wychowanie to powinno uwzględniać stopień dojrzałości dziecka, a także wolność jego sumienia i wyznania oraz jego przekonania”.

Art. 53 ust. 3 zawiera postanowienie istotne dla wychowania szkolnego. Wynika z niego, że rodzice, posiadając prawo do wychowania, nauczania moralnego i religijnego, mogą część swoich uprawnień przekazać szkole w formie akceptacji szkolnego programu wychowawczego. „Rodzice mają prawo do zapewnienia dzieciom wychowania i nauczania moralnego i religijnego zgodnie ze swoimi przekonaniami”.

Art. 53 ust. 4 określa możliwość prowadzenia przez szkoły religii. „Religia kościoła lub innego związku wyznaniowego o uregulowanej sytuacji prawnej może być nauczana w szkole przy czym nie może być naruszana wolność sumienia i religii innych osób”.

Art. 70 ust. 1 przewiduje wydłużenie w Polsce obowiązku szkolnego do 18 roku życia. „Każdy ma prawo do nauki. Nauka do 18 roku życia jest obowiązkowa. Sposób wykonania obowiązku szkolnego określa ustawa.”

Art. 70 ust. 4 daje obywatelom prawo do powszechnego równego dostępu do wykształcenia. „Władze publiczne zapewniają obywatelom powszechny i równy dostęp do wykształcenia. W tym celu tworzą i wspierają system indywidualnej pomocy finansowej i organizacyjnej dla uczniów i studentów. Warunki udzielania pomocy określa ustawa”.

Art. 72 ust.1 nakłada na państwo obowiązek obrony praw dziecka oraz jego ochrony przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem i demoralizacją. „Rzeczpospolita Polska zapewnia ochronę praw dziecka. Każdy ma prawo żądać od organów władzy publicznej ochrony dziecka przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem i demoralizacją”.


2. Ustawa o systemie oświaty.
art. 1 ust. 9, 10; art. 5 ust. 7; art. 22; art. 33 ust. 1,3; art. 34a ust. 4; art. 40 ust. 1 i 2 i inne.

3. Ustawa Karta Nauczyciela.
art. 6

4. Program polityki prorodzinnej państwa z 17-11-1998r.
Rozdział V nosi tytuł :Wychowanie młodego pokolenia” zawiera opis następujących celów:
1. Podniesienie autorytetu rodziny.
2. Tworzenie kultury pozytywnych wzorów.
3. Pomoc rodzinie w wychowaniu.
4. Wprowadzenie wychowania do pracy szkoły.
5. Podniesienie prestiżu i poziomu nauczycieli.
6. Włączenie młodego pokolenia w podmiotowe współtworzenie państwa.
7. Lepszy start młodych w dorosłe życie.
8. Ochrona przed negatywnym wpływem mediów i sekt.
9. Przeciwdziałanie narkomani i alkoholizmowi.
10. Przeciwdziałanie przestępczości nieletnich.

5. Konkordat.
art. 12 i 13

6. Dyrektorium ogólne o katechizacji z 1997r. (Dok. 160, 181, 255, 257).
7. Deklaracja programowa Polskiego Towarzystwa Turystyczno- Krajoznawczego z 7.IX.1997r.
8. Program Wychowawczy – praca wychowawcy klasowego oparta na turystyce, krajoznawstwie i wiedzy ekologicznej. Nr dopuszczenia
DKO-4014-23/99




















ZAŁOŻENIA PROGRAMOWE SZKOŁY

Obecnie proces wychowawczy trzeba pojmować jako tworzenie postaw psychologicznych sprzyjających samodoskonaleniu i samowychowaniu jednostki, opierając się na tradycyjnych wartościach humanizmu: otwarciu na powszechność, szacunku dla wolności, formacji sumienia, wierności dziedzictwu kultury. Proces ten ma przeciwstawić się nihilizmowi ideowemu i moralnemu, nasilającym się postawom egoistycznym i konsumpcyjnym, zataczającemu coraz większe kręgi alkoholizmowi, narkomanii i przestępczości.
U podstaw każdej teorii wychowania i każdej praktyki leży koncepcja człowieka. Stwierdza ona przede wszystkim, jaki człowiek jest, a także, jaki człowiek powinien być, określa zatem rzeczywistość, stanowiącą przedmiot zabiegów wychowawczych oraz szkicuje ideał stanowiący ich ukoronowanie.
Przyjmując za chrześcijańską filozofią człowieka, że człowiek jest istotą wolną, tylko ten jego czyn jest czynem w pełni ludzkim, który wypływa z wolności człowieka, i tylko za taki czyn ponosi człowiek odpowiedzialność.
Uznając wolność człowieka, bez względu na to, co jest jej źródłem, powinniśmy tak działać, by nie narzucać żadnego modelu wychowawczego, żadnej formy, do której chcielibyśmy dopasować wychowanka.
Odrzucając wzorce i formy z góry przyjęte jako doskonałe, musimy dążyć do działań bezpośrednich, ciągle otwartych. Udział w nich wymusza pewne zachowanie. Jeżeli będą to zachowania pozytywne, pozostawimy je bez komentarza, w przeciwnym wypadku winniśmy wskazać jego skutki negatywne, nie odnosząc ich do jednostki, lecz do sytuacji.
Z drugiej strony każdego wychowanka należy traktować w sposób indywidualny. Jego postępowanie trzeba przymierzać do wzorców, które wyniósł z domu rodzinnego i rozstrzygać każdy problem w sposób jednostkowy, dyskretnie obserwować wychowanków, będąc z nimi, a nie obok nich. Posiadane przez wychowawcę kompetencje nie powinny być wzorcem, ale narzędziem pomagającym w wychowaniu. Młodzież może dążyć do zdobycia kompetencji, które ma wychowawca, należy jej w tym pomóc, ale nie narzucać lub podkreślać niemożności ich zdobycia. Wówczas nie będzie to pedagogika tresury, zabijania osobowości i kształtowanie wzorca niedościgłego, a jedynie wybór człowieka wolnego.
Podmiotowe traktowanie wychowanka to uznanie jego wolności, jego drogi wyboru, to przyznanie, że wychowanie jest ryzykiem, a jego rezultaty są prawdopodobne, a nie pewne.
Powyższe, a także geograficzne położenie miejscowości należących do obwodu szkoły, tendencje rozwojowe regionu, gminy i sołectw Okartowo, Nowe Guty, Wężewo, Grzegorze ukierunkowane na rozwój działalności turystycznej i agroturystycznej, położenie budynku szkolnego stały się impulsem do opracowania programu wychowawczego szkoły, którego podstawą będzie turystyka, krajoznawstwo i ściśle związana z nimi ekologia.
Program wychowania przez turystykę i krajoznawstwo stwarza możliwości wszechstronnego rozwoju intelektualnego, duchowego i fizycznego młodego człowieka. Są to dziedziny, które dają poczucie wolności i osobistego przeżywania, a z drugiej strony posiadają olbrzymie walory wychowawcze.
Działanie wychowawcze będzie przebiegać z zachowaniem właściwego stosunku człowieka do przyrody i do innych ludzi, do ich kultury i do samego siebie.
Należy podkreślić, że turystyka i krajoznawstwo:
- odgrywają ogromną rolę wychowawczą – kształtują pozytywne cechy charakteru, wpływają na postawy, poglądy przekonania oraz uznawane wartości zasady współżycia i współdziałania w grupie koleżeńskiej;
- są doskonałymi formami wypoczynku, wyrabiają nawyk racjonalnego i pożytecznego spędzania czasu wolnego, dostarczają wielu wrażeń, radości i satysfakcji;
- regenerują siły do pracy w szkole, podnoszą sprawność fizyczną, uczą wytrwałości i współzawodnictwa, integrują grupę;
- mają duży wpływ na rozwój intelektualny, pomagają w kompensacji niepowodzeń szkolnych;
- rozwijają indywidualne zamiłowania i zainteresowania;
- zbliżają człowieka do naturalnych warunków przyrody.
Turystyka i krajoznawstwo stwarzają więc takie sytuacje, w których uczniowie sami w praktycznym działaniu własnym wysiłkiem zdobywają życiowe doświadczenia, nabierają nawyków i wypracowują wzory postępowania. Jest to zatem wychowanie przede wszystkim przez działanie.
Biorąc powyższe pod uwagę uznaliśmy proces wychowania jako działanie wśród wychowanków i razem z nimi na rzecz realizacji zaplanowanych celów i z pełnym poszanowaniem podmiotowości uczniów i ich indywidualnych cech.
Program obejmuje działania na lekcjach wychowawczych, które będą przenoszone i realizowane w czasie wolnym od nauki. Transmisja ta spowoduje tworzenie sytuacji wychowawczych w konkretnych warunkach, w których znajdzie się młodzież wraz ze swoim wychowawcą: w środkach komunikacji, w miejscach publicznych, na szlakach turystycznych, w muzeum lub innym obiekcie kulturalnym bądź turystycznym. Sytuacje te powinny kształtować kulturę bycia, koleżeństwo, wzajemną życzliwość i pomoc.
Zaangażowanie społeczne uczniów można kształtować jedynie przez rzeczywisty udział w życiu grupy turystycznej i wspólną realizację zadań wychowawczych. Aktywność uczniów na zajęciach krajoznawczo-turystycznych uwarunkowana jest właściwościami systemu wychowawczego, stylem kierowania i postępowania wychowawcy poziomem samorządności młodzieży i właściwościami grupy jako zespołu.
Działania wychowawcze opartych na turystyce, krajoznawstwie i wiedzy ekologicznej, uwzględniają również kształcenie umiejętności uczenia się, myślenia, poszukiwania, doskonalenia się, komunikowania się, współpracy i działania.
Program zawiera realizację umiejętności przedmiotowych, określonych dla poszczególnych dziedzin edukacji, a w szczególności edukacji: wczesnoszkolnej, przyrodniczej, polonistycznej, historycznej, obywatelskiej, a nawet filozoficznej.
Program stanowi podstawową bazę działań wychowawczych, będąc jednocześnie otwarty. Muszą znaleźć w nim miejsce te zagadnienia, które wypływają z realizacji cyklu Wychowanie do życia w społeczeństwie, szczególnie jednostki tematycznej Wychowanie do życia w rodzinie, oraz tematy wynikające z realizowanych na godzinach wychowawczych ścieżek edukacyjnych: Edukacja prozdrowotna oraz Edukacja czytelnicza i medialna.















ZADANIA WYCHOWAWCZE SZKOŁY
I WYCHOWAWCY KLASOWEGO


Wprowadzona reforma oświaty nie ogranicza się tylko do sfery dydaktycznej i strukturalnej, ale kształtuje szkołę, jako korzystne środowisko wychowawcze. Nasza szkoła uwzględniając poziom rozwoju psychofizycznego ucznia i jego sytuację rodzinną, umożliwia i wspiera bezpośrednie działaniu wychowawcy w ścisłej współpracy z rodzicami:
» poznanie i rozumienie świata i jego kultury;
» ujawnianie zainteresowań i uzdolnień;
» rozumienie siebie, innych ludzi i ich poglądów;
» poszukiwanie duchowych wartości życia oraz kształtowanie i ocenę własnej wartości, rozwijanie potrzeby doskonalenia się;
» przygotowanie do współodpowiedzialnego tworzenia świata i odnajdywanie w nim własnego miejsca; samoidentyfikację narodową i kulturową;
» kształtowanie postaw patriotycznych, poczucia przynależności do społeczności lokalnej, grupy etnicznej, narodu, społeczności międzynarodowej;
» rozwój osobowości w zgodzie z własnym systemem wartości, który respektując prawa innych, wartości uniwersalne i przyjęte normy, daje możliwość samorealizacji;
» rozwój wrażliwości emocjonalnej i wyobraźni społecznej;
» samowychowanie. samokształcenie i kierowanie własnym rozwojem;
» prospołeczne i prozdrowotne działania ucznia;
» aktywność poznawczą i twórczą;
» zdobycie wykształcenia;
Współdziałanie to może być okazjonalne. Między rodzicami a wychowawcą musi zaistnieć sprzężenie zwrotne, co umożliwi pełne wspólne podejście do problemów wychowawczych i edukacyjnych.

Środowisko wychowawcze

Nasza szkoła jest dla uczniów środowiskiem wychowawczym, w którym współdziałają: wszyscy nauczyciele, stanowiący Radę Pedagogiczną szkoły, rodzice poprzez Radę Szkoły i Radę Rodziców oraz uczniowie przez swoje organizacje szkolne(Samorząd Uczniowski, Gazetę Szkolną, Spółdzielnię Uczniowską, ZHP, SKS), klasowe zespoły uczniowskie i inne, powołane do realizacji określonych zadań.
Cechą charakterystyczną szkoły - środowiska wychowawczego jest jego przynależność do szerszego środowiska społecznego: regionu, gminy, wsi. Dlatego też nasza szkoła tworzy środowisko wychowawcze otwarte. Należy do niej objęcie swymi poczynaniami potrzeb i zadań żywotnych w społeczności, w której szkoła funkcjonuje. W ten naturalny sposób szkoła działa w swym środowisku społecznym jako świadomy partner środowisk działających na rzecz szkoły i wychowania. Wszystko to tworzy tło dla pracy wychowawcy klasowego.
Wychowawca jest:
 inicjatorem i partnerem poczynań uczniowskich,
 organizatorem całokształtu wychowania i kształcenia szkolnego w odniesieniu do swojej klasy.
Z tej racji pełni on funkcję koordynatora wszelkich działań i inicjatyw wychowawczych, pochodzących ze strony poszczególnych ogniw środowiska wychowawczego, którym jest szkoła, oraz środowiska lokalnego, w którym szkoła działa.
Koordynując całokształt poczynań wychowawczych w stosunku do swoich uczniów w toku realizacji programu wychowawczego, nauczyciel uwzględnia i wykorzystuje te formy zajęć pozalekcyjnych, które mogą przyczynić się do pełniejszej realizacji zamierzeń wychowawczych.
Szczególnie ważną rolę odgrywa wychowawca jako rzecznik spraw i potrzeb rozwojowych swoich uczniów. Powinni oni widzieć w nim dojrzałego przyjaciela, niezawodnego przewodnika i opiekuna. W toku swej pracy wychowawca powinien dążyć do realizacji czterech podstawowych celów wychowawczych, którymi są: aktywność poznawcza, społeczna, samowychowawcza oraz prospektywna.

Kompetencje uczniów

Wychowawca realizuje swoje cele, stwarzając sytuacje wychowawcze, które angażują uczniów intelektualnie i emocjonalnie oraz wyzwalające ich konkretne działania. Dzięki temu wychowawca dostarcza uczniom doświadczeń, które decydują o kształcie ich osobowości, uczniowie zaś zdobywają następujące umiejętności:
 dobrowolnego podejmowania zadań, mających na celu lepsze poznanie zjawisk, procesów i problemów;
 organizowania własnej, samodzielnej działalności poznawczej;
 dzielenia się efektami swej własnej, samodzielnej i dobrowolnie podjętej pracy poznawczej;
 przeżywania satysfakcji z bycia specjalistą, z posiadania informacji, których inni nie mają;
 inicjowania i dobrowolnego podejmowania zadań o wadze społecznej i obywatelskiej;
 współpracy z innymi w realizacji zadań wykraczających poza interes osobisty;
 wykonywania różnych czynności społecznych, wchodzenia w różne role społeczne(kierowania, reprezentowania, pomagania, itp.) połączone z sukcesem;
 podlegania pozytywnym i negatywnym ocenom społecznym;
 analizy zachowań ludzkich, z uwzględnieniem ich warunków, motywów, celów;
 samopoznania w interakcji z innymi- oceny własnych słabych i mocnych stron w konfrontacji z ocenami innych ludzi;
 samosterowania, a więc wytyczania sobie zadań, planowania ich realizacji, oceny włożonych wysiłków i osiąganych wyników;
 efektownego radzenia sobie z różnego rodzaju trudnościami;
 wyobrażania sobie świata, w którym będą kiedyś żyli, na podstawie wiedzy o istniejącym świecie i o procesie zachodzących w nim przemian i ich kierunku;
 przeżywania wizji swojej przyszłej rodziny, pracy zawodowej, itp., a więc wizji swojego przyszłego życia;
 planowania codzienności i realizacji zadań perspektywicznych;
 bycia autonomicznym decydentem w zakresie gospodarowania swymi oszczędnościami, wolnym czasem, wyborem zawodu.
Umiejętności te uczą młodzież form działania, postaw i zachowań. Decydują o tym, jakie będzie tworzyć ona programy swoich osobistych działań, czym będzie żyć, do czego dążyć. Na dalszy rozwój człowieka mają wpływ tylko takie umiejętności, które wynikają z aktywnego uczestnictwa w życiu, któremu towarzyszą żywe przeżycia emocjonalne i refleksje nad sensem i efektem własnego działania. Podstawowym zadaniem wychowawcy klasowego jest więc organizowanie działań uczniów w taki sposób, aby wyzwalały one ich aktywność, pożądane emocje, pozwalały na ocenę własnego działania.


ZASADY PRACY NAUCZYCIELA – WYCHOWAWCY

Podstawowy wymiar godzin do dyspozycji wychowawcy klasy jest określony w planie nauczania. Na ich realizację w szkole podstawowej przeznacza się 40 godzin rocznie. Część spotkań klasowych wykorzystuje wychowawca na bieżące, nieprzewidziane sprawy swojej klasy. Nie powinno to jednak przekraczać czwartej części czasu rocznej pracy. Przyjmując, że będzie to 10 godzin, pozostałe 30 godzin należy przeznaczyć na tematy wychowawcze, z tego około 15 godzin będzie wykorzystanych na realizację zadań programu. Pozostałe godziny przeznaczyć należy na realizację cyklów tematycznych i tematów ze ścieżek edukacyjnych.

Rola nauczyciela wychowawcy

Metodykę pracy wychowawcy klasowego na spotkaniach klasowych wyznaczają cztery zasady:
 traktowania ucznia jako partnera we wspólnej pracy,
 powszechności efektów wychowawczych,
 aktywności ucznia,
 konkretności zadań.
Szczególnie w pierwszych okresach organizowania samodzielnej działalności uczniów rola wychowawcy jako inicjatora i kierownika uczniowskich poczynań będzie duża. Ważne jest jednak, by możliwie prędko przeradzała się w rolę doradcy, a następnie współuczestnika wspólnej działalności.

 W naszej szkole system pracy wychowawcy na spotkaniach klasowych będzie przeciwieństwem autokratycznego kierownictwa, nadmiernej opiekuńczości, usuwania z drogi wszelkich trudności, antytezą zbyt wielu rygorów i sztywnych, z góry narzuconych warunków działania, nadmiernego manipulowania karami i nagrodami. Zapewnienie swobody w procesie wychowania wymaga zaufania do możliwości i dobrej woli dzieci i młodzieży, i traktowania wychowanków na zasadzie raczej rozsądnego kredytu zaufania niż z nadmierną ostrożnością.

 Zasada partnerstwa oznacza autentyczną współpracę wychowawcy z młodzieżą w realizacji zadań, zaufania do jej możliwości i dobrej woli, cierpliwości w oczekiwaniu na efekty pracy i na przezwyciężenie trudności oraz przynajmniej równorzędną troskę o rzeczowy efekt pracy, jak i o uzyskanie przez młodzież ważnych doświadczeń, zgodnych z założonymi celami.


 Stopniowanie zasady partnerstwa w pracy z dziećmi i młodzieżą zależy nie tyle od wieku uczniów, ile od uzyskanego poziomu pracy wychowawczej. Im prędzej wychowawca może zdecydować się na pełną realizację tej zasady, tym lepsze wyniki osiąga w pracy.
 Zasada partnerstwa w realizacji niniejszego programu, będąca autentyczną współpracą wychowawcy z młodzieżą, stworzy sytuacje, w których uczniowie w coraz większym stopniu będą uczestniczyć w planowaniu wycieczek, przygotowaniu się do nich pod względem wiedzy, jak również prowadzenia dokumentacji związanej ze zdobywaniem odznak (sprawności). Dotyczy to również prowadzenia kroniki, projektowania i wykonania logo klasy, ustalenia pieśni i okrzyku klasy, opieki nad pomieszczeniem Szkolnej Izby Tradycji oraz aktualizacji gabloty turystycznej. Wychowawca powinien dyskretnie czuwać nad wykonywanym zadaniem, w miarę potrzeby dyskutować, a efekt końcowy powinien być wypadkową wspólnych uzgodnień. Jeśli młodzież będzie przekonana o swojej racji, nawet jeżeli nie koreluje ona z wizją wychowawcy, należy ją zaakceptować, jeśli jest zgodna z zamierzonym celem.

 Wymienione podstawowe kategorie doświadczeń, które mają stać się udziałem każdego ucznia, uzupełnić należy zasadę, aby każdy z nich osobiście znalazł się w sytuacjach, które mu tych doświadczeń dostarczają i to nie jeden raz, ale przynajmniej kilka razy w czasie uczęszczania do naszej szkoły. Prawidłowe organizowanie takich sytuacji nie pozwala na opieranie się w pracy wychowawczej na aktywie najlepszych. Nawet najsłabsi uczniowie czy uczniowie trudni, muszą znaleźć się w sytuacjach zapewniających im nabycie odpowiednich doświadczeń. Wymaga to takiej organizacji pracy grupy, aby nie było w niej marginesu, w którym znajdą się uczniowie izolowani, nieważni, obcy w grupie.


 Wychowawca pracujący z klasą powinien dążyć do wytworzenia w niej swoistej, właściwej jemu i grupie, podstawy dyscypliny, będącej nie systemem rygorów, kar i nagród, lecz wspólnie uznanych zasad postępowania. Dojrzałość tych zasad i ich przestrzeganie powinno wzrastać w toku realizacji programu spotkań klasowych.

 Właściwa realizacja wymienionych już zasad partnerstwa i współdziałania powinna w sposób naturalny pobudzić aktywność uczniów, która również powinna przyczynić się do realizacji zamierzeń programu. Aktywność ta powinna mieć charakter introspektywny, jak również powinna stymulować aktywność całego zespołu klasowego. Będzie miało to swoje odzwierciedlenie podczas przygotowań do udziału w końcoworocznym biwaku szkolnym, przygotowań do udziału w „ Szkolnym Rajdzie Galindów” oraz zachęcało do zdobywania odznak (sprawności). Pobudzanie aktywności będzie również polegało na powierzaniu coraz większej liczby zadań tak indywidualnych, jak i grupowych związanych z planowaniem pracy turystyczno-krajoznawczej w zespole klasowym.
 Aby w pełni zrealizować zamierzenia zawarte w programie, musi być zrealizowana zasada konkretności zadań na godzinach wychowawczych. Zasada ta będzie przenoszona na działania praktyczne i wycieczki. Wychowawca powinien stawiać przed sobą konkretne zadania, tak jak czyni to nauczyciel na lekcjach przedmiotowych. Te zadania charakteryzują się dwiema cechami:
 związkiem z aktualnymi potrzebami rozwojowymi i wychowawczymi uczniów;
 związkiem z potrzebami środowiska społecznego.
Pierwsza cecha zadań wymaga określenia przez wychowawcę stanu rozwoju wychowanków w zakresie czterech spójnych celów spotkań klasowych: perspektywicznego stosunku do życia i aktywności samowychowawczej, aktywności poznawczej i społecznej. Szczególnie powinny interesować wychowawcę dwa aspekty rozwoju wychowanków: zasób ich dotychczasowych doświadczeń oraz poziom aktywności. Efektem tego wychowawczego rozeznania będzie konkretne określenie zadań spotkań klasowych przez stwierdzenie, jakich doświadczeń i któremu uczniowi trzeba dostarczyć.
Druga cecha zadań wychowawczych, związana z potrzebami środowiska społecznego, wymaga takiego doboru zadań pod względem ich treści, aby zaspokajały one faktyczne i odczuwalne przez uczniów potrzeby grupy rówieśniczej.
Należy dążyć do konkretności zadań w czasie spotkań klasowych wyrażających się w świadomości wychowawcy, dotyczącej posiadanych przez uczniów kompetencji oraz związanych z powodzeniem realizacji założonego programu.

Wychowawcza rola samorządu

Trudno przecenić wzajemny wpływ uczniów na siebie. Czasami sami się wychowują. Dzieje się to w sytuacjach, kiedy w sposób świadomy korzystają ze swych uprawnień lub wyrażają chęć brania odpowiedzialności za określone obszary działalności szkoły.
Praca w samorządzie uczniowskim przygotowuje do aktywności społecznej i kulturalnej. Dzięki pracy samorządu chcemy kształtować dobre postawy moralne i społeczne, uczyć planowania pracy w zespole, odpowiedzialności za własne postępowanie, samodzielności, samodyscypliny, współdziałania i współpracy w osiągnięciu celu. Samorządność grupy ma pobudzać jej członków do identyfikowania się z celami i zadaniami grupy z własnej inicjatywy, własnymi sposobami, własnymi poczynaniami, z poczuciem własnej za nie odpowiedzialności.
Nauczyciel nie może kierować uczniami, może tylko kierować nimi na bazie zdobytego zaufania. Organizacje uczniowskie działające w naszej szkole: Samorząd Uczniowski, Spółdzielnia Uczniowska „Biedronka”, redakcja gazetki szkolnej „SLOGAN”, drużyna harcerska i zuchowa ZHP, SKO, SKS.
W Szkole mogą być powoływane przez uczniów inne organizacje młodzieżowe przy spełnieniu następujących warunków:
- organizacja posiada dorosłego opiekuna – nauczyciela;
- zasady funkcjonowania i działania organizacji nie łamią prawa polskiego, oświatowego i szkolnego.

Współpraca wychowawcza z rodzicami i środowiskiem.

Zacieśnienie współpracy z rodzicami będzie się koncentrowało na:
- ciągłej pracy nad przełamaniem barier między szkołą a rodzicami oraz wytworzeniem płaszczyzny partnerstwa w realizacji zadań i celów szkoły;
- stworzenie możliwości realnego wpływu na funkcjonowanie szkoły w ramach Rady Szkoły i Rady Rodziców (uświadomienie celów i zadań szkoły, wypracowanie wspólnych metod ich realizacji);
- realizacji oczekiwań rodziców poprzez stworzenie możliwości udziału w pedagogizacji rodziców;
- organizowaniu z udziałem rodziców wycieczek i uroczystości klasowych oraz szkolnych;
- zapraszanie rodziców na podsumowanie osiągnięć ich dzieci – wręczanie listów gratulacyjnych;
- wręczanie podziękowań dla rodziców za pomoc na rzecz szkoły w formie szkolnego orderu „Pomocna Dłoń” oraz honorowego tytułu „Przyjaciel Szkoły w Okartowie”;

Integrację ze środowiskiem chcemy osiągnąć poprzez:

- organizowanie imprez i uroczystości szkolnych z udziałem rodziców i innych mieszkańców w szczególności: balu karnawałowego, letniego festynu sportowo-rekreacyjnego „Od dziadka do wnuka”(z udziałem turystów wypoczywających nad naszymi jeziorami), Dnia Babci i Dziadka, Wigilii Rady Szkoły, Rady Rodziców i Rady Pedagogicznej, noworocznej choinki szkolnej;
- współpraca z miejscowymi zakładami i firmami usługowymi, produkcyjnymi i turystycznymi, ośrodkami kultury ( MGOK, Muzeum Gałczyńskiego w Praniu, zespół ludowy „Orzyszanki”);
- pozyskiwanie sponsorów w kierunku wzbogacania bazy dydaktycznej szkoły;
- współpraca z Gminnym Ośrodkiem Pomocy Społecznej w kierunku bezpłatnego dożywiania i pomoc dla uczniów z rodzin ubogich i patologicznych;
METODY I FORMY PRACY WYCHOWAWCZEJ

Wszystkie przedstawione formy pracy wychowawczej i poznawczej realizowane będą przede wszystkim na wycieczkach krajoznawczo turystycznych. To wokół nich będzie się ogniskował wysiłek wychowawczy, to na wycieczkach także uczniowie będą się samorealizować.
Cele, jakie postawi przed sobą wychowawca, zespół klasowy będą realizowane w formie:
 pracy w zespołach zadaniowych;
 pracy w grupach;
 pracy indywidualnej;

Preferowanymi metodami pracy są:
 dyskusje na forum grupy;
 gry i zabawy terenowe;
 scenki rodzajowe;
 inscenizacje;
 twórczość plastyczna, techniczna i artystyczna dzieci;
 trening umiejętności;
 projektowanie dokumentów;
 warsztaty poznawczo – doskonalące;
 wymarsze na azymut, spływy kajakowe, biwaki;
 samarytanka;

Każda klasa posiada:

 swoje logo (znak, proporzec, plakietkę)
 swoją pieśń i okrzyk



ZASADY ORGANIZACJI WYCIECZEK

Aby spełnić oczekiwania uczestników i organizatorów, wycieczka powinna charakteryzować się:
- trasą dostosowaną do możliwości umysłowych i fizycznych uczestników,
- jasno nakreślonymi celami kształcącymi, poznawczymi i wychowawczymi,
- wzorową organizacją.
W wycieczkach szkolnych, zarówno klasowych, jak i organizowanych w ramach ZHP poznania kraju, począwszy od najbliższego środowiska poprzez poznanie okolicy miejsca zamieszkania, miasta rodzinnego, województwa, aż po najciekawsze regiony kraju.

W realizacji programu opierać się będziemy na czterech różnych grupach wycieczek:
1. Wycieczki po wsi i najbliższej okolicy miejsca zamieszkania (klasy I-III). Podczas wycieczek dzieci poznają zabytki i osobliwości miejscowości, w których mieszkają i w których mieszkają ich koledzy oraz okolicę swojego rodzinnego domu.
2. Wycieczki w obrębie własnego regionu (klasy IV-VI). Uczestnicy wycieczek poznają m.in.:
 krainy geograficzne województwa,
 walory przyrodnicze regionu,
 stolicę województwa,
 muzea i skanseny,
 miejsca pamięci narodowej.
3. Wycieczki zapoznające z zabytkami kultury (klasy IV-VI). Na wycieczkach tych młodzież poznaje miasta, pomniki kultury i historii, założenia przestrzenne miast, budownictwo i architekturę, budowle obronne, zabytki techniki.
4. Wycieczki po najpiękniejszych i najciekawszych regionach Polski (klasy IV-VI). Wycieczki piesze, w czasie, których ich uczestnicy poznają góry, niziny, parki narodowe, rezerwaty przyrody.
Podsumowują, należy zwrócić uwagę, że wycieczki, dzięki organizowanej na nich autentycznej działalności samorządowej dzieci i młodzieży, realizują liczne zadania wychowawcze. Należą do nich m.in.:
 wdrażanie do przestrzegania norm współżycia społecznego, kształtowanie wartościowych cech charakteru i woli,
 rozwijanie samodyscypliny w postępowaniu, uczuć solidarności i sprawiedliwości, przygotowanie do życia w kolektywie,
 kształtowanie uczuć patriotycznych,
 poszanowanie tradycji narodowych.



INSTYTUCJE WYCHOWAWCZE


Najważniejszą instytucją wychowawczą w naszej szkole jest umowa. Należy ją rozumieć jako porozumienie zawarte w celu osiągnięcia wspólnych korzyści w życiu.
Podczas jej zawierania nauczyciel musi być gotowy do ustępstw, ale musi wiedzieć czego i dlaczego chce (podobnie uczniowie). Obie strony muszą umieć sformułować swoje potrzeby i odkryć rzeczywiste intencje, jakie za nimi stoją. Wychowawczą rolę umów stanowi to, że pokazują one najbardziej efektywny i racjonalny, a zarazem najprostszy sposób planowania i wykonywani wspólnych przedsięwzięć i rozwiązywania konfliktów. Celem ich jest zawsze wypracowanie kompromisu, który zadowoli obie strony i umocni ich podmiotowość.
Wychowawczy sens umowy polega przede wszystkim na tym, że obie strony, które ją zawierają mają świadomość wpływu na jej brzmienie i biorą odpowiedzialność za jej realizację. Umowy są realnymi i efektywnymi narzędziami wychowawczymi. Dzięki im uczniowie naszej szkoły nauczą się odpowiedzialności i szacunku do drugiej osoby.
Działając w ten sposób pokazujemy uczniom, iż w życiu muszą obowiązywać określone reguły. W umowach określone zostają granice, których przekroczenie pociąga za sobą określone konsekwencje. Osoba, która wie, gdzie są te granice a mimo to je przekracza postępuje nieracjonalnie, musi wziąć odpowiedzialność za swoje czyny i ponieść ich konsekwencje. Zawsze przedmiotem oceny są konkretne czyny, przewinienia, nie zaś wykonująca je osoba. Należy się jej wsparcie i akceptacja.


Kolejną instytucją wychowawczą jest kontrakt. Kontrakt jest to umowa zaproponowana przez jedną stronę, sformułowana w celu wykonania konkretnych działań i określenia wzajemnych zobowiązań.
Kontrakt jest jednostronną umową, na którą druga strona musi wyrazić zgodę, jeśli wyraża zgodę na zaproponowane działania lub chce by jej aktualny problem został rozwiązany. W tym celu powinien być spisany i podpisany przez obie strony. Powinien określać konsekwencje jego złamania. Kontrakty będą zawierane w sytuacjach trudnych. Można je zawierać z pojedynczym uczniem lub grupą czy klasą.





CEREMONIAŁ SZKOŁY


1. Szkoła ma swoje imię i bohatera

W roku szkolnym 1999/2000 cała społeczność szkolna (uczniowie, nauczyciele i rodzice) przystąpiła do zdobywania imienia Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego. W tym celu podjęto szereg działań wychowawczych zmierzających do przybliżenia całemu środowisku szkolnemu postaci bohatera szkoły, jego życiorysu, twórczości literackiej a także miejsc, w których przebywał, szczególnie na Ziemi Piskiej. Działania wychowawcze, utwory literackie, jakie będą omawiane na lekcjach języka polskiego, godzinach bibliotecznych, cykle wycieczek, spotkania z uczniami innych szkół noszących to samo imię zostały opracowane w formie harmonogramu działań wychowawczych realizowanych każdego roku a stanowiących załącznik do „Planu dydaktyczno – wychowawczo - opiekuńczego szkoły. Tematyka ta będzie omawiana również w czasie realizacji „Planu wychowawczego szkoły” zwłaszcza podczas wycieczek po Ziemi Piskiej.

2. Sztandar szkoły
Z inicjatywy Rady Rodziców w roku szkolnym powołany został Komitet Fundacyjny Sztandaru Szkoły Podstawowej w Okartowie. Celem komitetu jest zebranie funduszy na sztandar.
Sztandar szkoły będzie eksponowany w Sali Tradycji Szkoły. Będzie brał udział we wszystkich ważnych uroczystościach szkolnych i świętach państwowych. Do pocztu sztandarowego będą wyznaczani uczniowie, którzy szczególnie wyróżnili się w nauce, w działalności na rzecz szkoły, klasy, w sporcie. Być członkiem pocztu sztandarowego będzie jednym z największych wyróżnień.

3. Pieśń szkoły

Pieśnią szkoły jest piosenka pt. „Hej,Mazury jak wy cudne” autorstwa .......................................

4. Każda klasa ma:
 swoje logo (znak, proporzec, plakietka);
 pieśń;
 okrzyk.

5. Apele i uroczystości szkolne

a) apele z okazji świąt narodowych i szkolnych
 strój (biała bluzka, koszula, ciemna spódnica, spodnie);
 wprowadzenie sztandaru szkoły lub fagi państwowej;
 odśpiewanie hymnu narodowego lub pieśni szkoły

b) apele okazjonalne
 strój dowolny;
 uczniowie siedzą na kocach, przedstawiają się okrzykami klas;
 dopuszcza się odśpiewania pieśni szkoły.





MODEL ABSOLWENTA SZKOŁY


Nasze działania wychowawcze będą zmierzały do osiągnięcia modelu ucznia, który:

 wyposażony będzie w wiedzę i umiejętności pozwalające osiągnąć dobre i wysokie wyniki na egzaminie sprawdzającym jego kompetencje;
 posiada szerokie zainteresowania i pasje poznawcze;
 będzie pracował nad własnym rozwojem;
 jest aktywny i twórczy;
 jest wrażliwy na potrzeby i krzywdę innych;
 potrafi podejmować wybory sprzyjające szeroko pojętemu zdrowiu własnemu i innych;
 posiada wysoką kulturę osobistą;
 jest wrażliwy na otaczającą przyrodę i piękno natury, posiada nawyki ochrony i pielęgnacji roślin i zwierząt;
 potrafi kontaktować się z innymi ludźmi;
 właściwie pojmuje demokrację i tolerancję;
 czuje się bezpiecznie w szkole wśród nauczycieli i uczniów;
 rozumie znaczenie rodziny w życiu człowieka i swojej w niej roli;
 zna, szanuje i respektuje historię, kulturę i tradycję narodową i regionalną;
 zna formy i zasady aktywnego, bezpiecznego wypoczynku;
 potrafi zorganizować małą formę wypoczynku dla swoich kolegów (biwak, rajd, wyprawę);
 szanuje pracę swoją i innych;

PROGRAM WYCHOWAWCZY W NAUCZANIU ZINTEGROWANYM


KLASY I-III
i ODDZIAŁ PRZEDSZKOLNY

Edukacja wczesnoszkolna, odwołując się do doświadczeń dziecka nabywanych w rodzinie, innych środowiskach i za pośrednictwem mediów przygotowuje je do podejmowania zadań obszarów działalności człowieka. Szczególnie akcentowana jest problematyka związana z porozumiewaniem się, najbliższym środowiskiem, bezpieczeństwem i zdrowiem dziecka, dostarczająca dziecku doświadczeń pozwalających na pełne przeżycie dzieciństwa.

Zadania szkoły
» Stwarzanie warunków do rozwijania samodzielności, dążenia do osiągania celów, podejmowania odpowiedzialności za siebie i najbliższe otoczenie.
» Rozwijanie wrażliwości moralnej, stwarzanie warunków indywidualnego i grupowego
działania na rzecz innych dzieci.
» Wzmacnianie poczucia tożsamości kulturowej, historycznej, narodowej i etnicznej dziecka.
» Kształtowanie umiejętności obserwacji, ułatwianie rozumienia zjawisk zachodzących w
w otoczeniu przyrodniczym dziecka, społecznym, kulturowym i technicznym.
» Rozbudzenie ciekawości poznawczej, zachęcanie do aktywności badawczej i wyrażania
własnych myśli i przeżyć.
» Rozwijanie wrażliwości estetycznej, tworzenie warunków do wyobraźni, fantazji oraz
ekspresji plastycznej, muzycznej i ruchowej.

Umiejętności uczniów
» Odnajdywanie w kulturze rodzimej i regionalnej źródeł wartości.
» Dostrzeganie związku między zachowaniem a uczuciami własnymi i innych.
» Porozumienie się w sytuacjach społecznych bliskich doświadczeniu dziecka: wyrażaniem własnego zdania, słuchanie innych.
» Obserwowanie i przekazywanie informacji o środowisku, zjawiskach fizycznych i procesach życiowych znanych dziecku.
» Dostrzeganie różnorodności substancji w najbliższym otoczeniu w trosce o bezpieczeństwo własne i środowiska.
» Dbałość o zdrowie, higienę ciała, porządek i czystość najbliższego otoczenia.
» Bezpieczne korzystanie z urządzeń technicznych i środków transportu.
» Bezpieczne poruszanie się po drogach publicznych.
» Rozpoznawanie zagrożeń wynikających z zachowań własnych i innych ludzi oraz szukanie pomocy.
» Bezpieczne korzystanie z kąpieli w jeziorze.
Wymienione zadania, których celem jest osiągnięcie wskazanych umiejętności, realizowane w klasie, można wzmocnić działaniem w najbliższym otoczeniu dziecka poprzez turystykę, krajoznawstwo i obserwację przyrody.
Poznanie rodzinnej miejscowości i jej okolic powinno odbywać się od wczesnego dzieciństwa. Należy je realizować na każdym etapie edukacji, uwzględniając metody i formy pracy dostosowane do rozwoju psychicznego i intelektualnego.
Kultura narodu będzie istniała, jeżeli będzie przekazywana z pokolenia na pokolenie. Najskuteczniejszym sposobem zachowania jej oraz trwania jest poznania najbliższego otoczenia, własnego regionu, a także jego wartości w kontekście wartości narodowych i ogólnoludzkich.
Dziecko w młodszym wieku szkolnym wielu spraw jeszcze nie jest w stanie zrozumieć, wiele jednak może przeżyć. Radość, zachwyt, podziw, szacunek dla rodzinnych stron- to przeżycia, które wpływają na ich poznanie na podstawie coraz bogatszej wiedzy. Pierwsze przeżycia i doświadczenia dziecięce, szczególnie o silnym zabarwieniu emocjonalnym, są najbardziej trwałe i pozostają na całe życie.
Program nauczania i wychowania realizowany w klasach początkowych zawiera wiele treści związanych ze środowiskiem rodzinnym dziecka i specyfiką regionu. Zagadnienia dotyczące rodzinnej miejscowości i jej okolic są ujęte w programie nauczania zintegrowanego. Na zajęciach zintegrowanych dzieci uczą się o Polsce, poznają swoją miejscowość, naszą kulturę, obyczaje, język.
Tworząc plan nauczania należy w każdej klasie wyodrębnić dział dotyczący poznania własnej miejscowości, najbliższej okolicy i regionu na tle całego kraju. Działy te są zróżnicowane pod względem treści. Obejmują zarówno tematykę społeczną, jak i historyczną, geograficzną, techniczną czy przyrodniczą, która jest ściśle powiązana z treściami pozostałych działów programu.
Realizowanie program jest terytorialnie ograniczone do rodzinnej miejscowości i jej okolic. Dąży do poznanie zabytków, pomników, pamiątek muzealnych, wydarzeń i postaci historycznych i służy przede wszystkim wytwarzaniu więzi emocjonalnej z przeszłością rodzinnej ziemi. Treści przyrodnicze ujęte są głównie w aspekcie ekologicznym i fenologicznym. Pogłębiają wiedzę o najbliższym otoczeniu dziecka, nawiązują do jego doświadczeń i zainteresowań.
Wymienione zadania warto realizować również poprzez odbywanie wycieczek turystyczno-krajoznawczych i przyrodniczych z jednoczesnym zdobywaniem odznak (sprawności), nauką pływania.

Cykl wycieczek szkolnych dla klas I-III i oddziału przedszkolnego:
1. Dokoła Jeziora Śniardwy: Pisz – Ruciane Nida – Mikołajki (wycieczka autokarowa lub statkiem)
2. Olsztynek – Olsztyn (skansen, planetarium)
3. Święta Lipka - Gierłoż
4. Leśniczówka Pranie – Kadzidłowo (postać bohatera szkoły K.I.Gałczyńskiego, rezerwat dzikich zwierząt)
W każdym roku szkolnym zorganizowana będzie jedna wycieczka z powyższego cyklu. Cykliczność ta umożliwi uczniom kończącym nauczanie wczesnoszkolne odwiedzenie największych miast Ziemi Piskiej, podsumowanie wiedzy o regionie, jego stolicy i folklorze, zapoznanie z fauną i florą regionu a także postacią bohatera szkoły.

Wspólne uroczystości szkolne przygotowywane przez uczniów klas I-III i oddział przedszkolny:
» Dzień Babci i Dziadka
» Powitanie wiosny

ODDZIAŁ PRZEDSZKOLNY
Treści poznawcze i wychowawcze:
» Ma poczucie przynależności do grupy jako ważne jej ogniwo.
» Poznanie otaczającego krajobrazu, obiektów widocznych z własnego podwórka.
» Poznanie otaczającej przyrody.
» Wycieczka - sposobem spędzania wolnego czasu w gronie rówieśników, tworzenie więzi emocjonalnych między dziećmi.
» Zasady bezpieczeństwa na wycieczkach.
Temat wycieczek:
Najbliższa okolica miejsca zamieszkania:
 Stacja kolejowa w Okartowie.
 Przystanek autobusowy.
 Gospodarstwo rybackie.
 Kościół parafialny.
 Do miejscowości, w których mieszkają dzieci.
 Szkolny ogród warzywny.
 Do lasu.
 Nad jezioro.
 Statkiem po Śniardwach.

Zdobywane odznaki:




















Przygotowane uroczystości szkolne:

 Występ na zakończenie roku szkolnego.
KLASA I

Treści poznawcze i wychowawcze:
» Ma poczucie przynależności do klasy jako ważne jej ogniwo.
» Poznanie otaczającego krajobrazu, obiektów widocznych z własnego podwórka.
» Poznanie otaczającej przyrody.
» Wycieczka- sposobem spędzania wolnego czasu w gronie rówieśników, tworzenie więzi emocjonalnych między uczestnikami.
» Zasady bezpieczeństwa na wycieczkach.
Temat wycieczek:
Najbliższa okolica miejsca zamieszkania:
 „Trzy mosty” (nazwy trzech jezior).
 Zakład rolny w Wężewie.
 Stacja kolejowa (podróż pociągiem do Orzysza, spotkanie z zespołem „Orzyszanki”).
 Kościół parafialny (legenda).
 Biblioteka.
 Przystanek autobusowy.
Zdobywane odznaki:
DOBRY GOSPODARZ :


 Zwiedziliśmy Zakład Rolny w Wężewie, fermę kurzą w Grzegorzach, gospodarstwo rolne w Nowych Gutach.
 Znamy ptaki i zwierzęta domowe.
 Znamy zboża uprawne i rośliny przemysłowe uprawiane w naszej okolicy.
 Umiemy rozróżnić po liściach, kwiatach i owocach popularne gatunki drzew i krzewów owocowych.
 Zrobiliśmy z ziaren zbóż mąkę i upiekliśmy „kołacze Galindów”.



SIEDMIOMILOWE BUTY:

 Zaprosiliśmy na nasze ślubowanie Króla Galindów.
 Zorganizowaliśmy „święto pieczonego ziemniaka”.
 Wykonaliśmy coś pożytecznego dla naszej wsi (np. naprawiliśmy płot, pobieliliśmy drzewka, usunęliśmy suche gałęzie z pola).
 Wiemy jak zachować się na wycieczce.
 Wiemy kim są „Orzyszanki”. Znamy mazurską piosenkę ludową.
 Znamy legendę o naszej miejscowości.
 Wykonaliśmy album z naszych wypraw.


Przygotowane uroczystości szkolne:
 Pasowanie na ucznia naszej szkoły – spotkanie z królem Galindów.
 Dzień Babci i Dziadka.
KLASA II

Treści poznawcze i wychowawcze
» Poznanie walorów krajobrazowych okolic własnej wsi.
» Pogłębienie znajomości otaczającej przyrody.
» Wycieczka jako forma spędzenia wolnego czasu, zapoznanie się z wymogami odpowiedniego zachowania na wycieczkach, wyglądu i wyposażenia uczestników.
» Szanuje dorosłych, młodszych i rówieśników, okazuje im to w słowach i działaniu.
» Nawykowo stosuje zwroty grzecznościowe.
» Poznanie zasad bezpieczeństwa w środkach komunikacji i podczas wycieczki.

Temat wycieczek
Okolica mojej wsi.
 Szkółka leśna.
 Leśniczówka Jelenia Góra w Tuchlinie (spotkanie z leśniczym i strażnikiem łowieckim).
 Straż pożarna w Nowych Gutach.
 Grodzisko Galindów nad jeziorem Tyrkło.
 Orzysz – składnica drewna(transport kolejowy i drogowy); piekarnia; ośrodek zdrowia.

Zdobywane odznak

PRZYJACIEL LASU:
 Wiemy, jak ważna jest praca leśnika i na czym polega.
 Znamy rodzaje lasów, ptaki i zwierzęta naszych lasów; wiemy, które są pod ochroną.
 Wiemy, co to są pomniki przyrody i rezerwaty.
 Bawiliśmy się w leśników; zorganizowaliśmy Dzień Lasu i przygotowaliśmy leśną ucztę.
 Wykonaliśmy pożyteczne prace na szkółce leśnej.
 W razie potrzeby niesiemy pomoc leśnym zwierzętom i ptakom.
 Umiemy robić zabawki z kory, żołędzi i szyszek.
 Umiemy się pozdrawiać jak myśliwi (Dasz Bór).
 Śpiewamy piosenki o lesie.
 Zrobiliśmy album mieszkańców lasu lub spis leśnych osobliwości.

 Zwiedziliśmy grodzisko Galindów.
 Wiemy jak zachować się w lesie.
 Wiemy co zabrać na jednodniową wyprawę do lasu.
 Znamy zasady ppoż. obowiązujące w lesie.
 Umiemy określać strony świata bez kompasu.
 Zbudowaliśmy szałas i przygotowaliśmy posiłek z owoców leśnych.
 Umiemy suszyć zioła - zrobiliśmy zielnik.

Przygotowane uroczystości szkolne:
 Dzień Matki i Ojca.

KLASA III

Treści poznawcze i wychowawcze
» Znajomość i rozumie pojęcia: norma, prawo, obowiązek, godność.
» Poznanie Orzysza i gminy, rozmieszczenia obiektów kulturalnych, miejsc pamięci narodowej.
» Dokładniejsze zapoznanie z okolicą miasta gminnego, przyrodą – rezerwatami i pomnikami przyrody.
» Kształtowanie postaw zmierzających do świadomej akceptacji turystyki i krajoznawstwa jako formy spędzania wolnego czasu.
» Tworzenie modeli sytuacji zachowań na wycieczkach i ich analizowanie; Znajomość form odmawiania innym.
» Rozumienie dobra i zła w sytuacjach codziennych i odpowiednie reagowanie.

Tematy wycieczek
Moje miasto gminne. Otaczająca nas przyroda.
 Stacja WOPR w Wężewie.
 Gospodarstwo rybackie „Śniardwy” w Okartowie.
 Wycieczka statkiem po jeziorach Śniardwy i Tyrkło.
 Orzysz stolica mojej gminy (Urząd Gminy-herb miasta, Dom Kultury, zakłady usługowe, najstarsze budynki, herb miasta).
 Dokoła jeziora Tyrkło.

Zdobywane odznaki
WODNIK SZUWAREK

 Znamy ptaki wodne i ryby naszych jezior.
 Znamy rośliny wodne.
 Pływaliśmy statkiem po jeziorze ; wiemy jakie wyspy są na jeziorze Śniardwy.
 Pływaliśmy kajakiem.
 Znamy najważniejsze urządzenia znajdujące się w zakładzie rybackim i wiemy do czego służą.
 Umiemy przygotować potrawę z ryb.
 Narysowaliśmy (nakleiliśmy) na mapie jezior ryby w nich żyjące.
 Założyliśmy akwarium klasowe.

PŁYWAK
 Nie boimy się wody, ale jesteśmy zdyscyplinowani i przestrzegamy regulaminu kąpieli.
 Wiemy w jakiej porze roku można pływać i kąpać się w kąpielisku urządzonym pod gołym niebem; wiemy w jakich miejscach kąpać się nie wolno.
 Wiemy, co to są wiry i dlaczego są niebezpieczne; wiemy, że nie wolno skakać do wody jeśli się nie zna dna.
 Wiemy, jak przyjść z pomocą kolegom znajdującym się w niebezpieczeństwie podczas kąpieli.
 Braliśmy udział w nauce pływania na basenie w Piszu; znamy niektóre style pływackie.
 Oznakowaliśmy niebezpieczne kąpieliska nad brzegami naszych jezior.
 Ułożyliśmy regulamin kąpieli.
 Umiemy pływać; potrafimy przepłynąć 25 m stylem dowolnym ; umiemy nurkować i skakać do wody w bezpiecznym miejscu.
 Jesteśmy w trakcie zdobywania karty pływackiej.
 Znam nazwisko czołowego pływaka polskiego; wiem na czym polega dyscyplina „kajak-polo”.



Przygotowane uroczystości szkolne:
 Powitanie wiosny.





































KSZTAŁCENIE BLOKOWE
KLASY IV-VI




Cele poznawcze
» Łączenie wiedzy zdobytej na lekcjach z praktyką.
» Świadome ukierunkowanie wycieczek turystyczno-krajoznawczych na powtórzenie i pogłębienie już zdobytej wiedzy.
» Umożliwienie uczniom samodzielnego sprawdzenia zdobytej wiedzy podczas zajęć praktycznych, np. rozpoznawanie typów jezior polodowcowych, usytuowania grodzisk, rozpoznawanie roślin, ptaków i zwierząt.
» Rozwijanie zdolności obserwacyjnych i dostrzegania zjawisk przyczynowo-skutkowych.
» Kształtowanie nawyków prawidłowego wykorzystania walorów środowiska geograficznego dla życia człowieka.
» Poznawanie sposobów aktywnego wypoczynku na świeżym powietrzu.


Cele wychowawcze
» Kształtowanie osobowości poprzez ukazywanie wartości wynikających z przebywania w świecie przyrody i kultury.
» Tworzenie postaw do przyjęcia określonego stylu życia, wynikającego z potrzeby uprawiania turystyki i krajoznawstwa.
» Zaspokajanie potrzeb kulturalnych, budowanie wrażliwości i poczucia piękna, dążenie do rozwoju życia emocjonalnego i estetycznego.
» Kształtowanie emocjonalnych postaw przywiązania do kraju ojczystego, do dziedzictwa kulturowego własnego regionu.
» Tworzenie postaw otwartych na współdziałanie w ramach grupy i kształtowanie kultury bycia.
» Zaangażowanie do poszczególnych zadań wybranych uczniów, wyrabianie w nich odpowiedzialności za przyjęte zobowiązania, konieczności działania na rzecz innych; wzmacnianie więzi koleżeńskich. (Uczniowie nieśmiali mają możność nauczenia się nawiązywania kontaktów z rówieśnikami i dorosłymi oraz dostrzeżenia potrzeby niesienia pomocy innym.)


Główne zadania klasy
» Organizowanie i udział w pieszych wędrówkach po rodzinnych miejscowościach i okolicy (jeden, dwa razy w miesiącu).
» Organizowanie i udział w wycieczkach regionalnych o znaczeniu szkoleniowym, krajoznawczym, rekreacyjnym, itp.
» Organizowanie letnich obozów, przede wszystkim w mieście.
» Udział (raz do roku) w koloni letniej.
» Zdobywanie odznak (sprawności).
» Zbieranie ciekawych pamiątek i okazów ze szlaków turystycznych.
» Pogłębianie wiadomości historycznych przez zapoznanie się z przeszłością i zabytkami poznanych miejsc.
» Poznawanie własnego regionu pod względem historycznym, geograficznym i etnograficznym.
» Pogłębianie wiadomości dotyczących ochrony przyrody poprzez poznanie:
- parków narodowych,
- parków krajobrazowych
- przepisów dotyczących ochrony przyrody i obiektów z tym związanych,
- roślin, ptaków i zwierząt chronionych,
- zagrożeń dla środowiska przyrodniczego.
» Prowadzenie kroniki z dokumentacją opisową i fotograficzną ze wspólnych imprez.
» Tworzenie i uzupełnianie klasowego księgozbioru (foldery, przewodniki, własne opracowania, albumy, plansze).
» Opieka nad pomieszczeniem Izby Tradycji Szkoły oraz gablotami i gazetkami turystycznymi.


Sposób realizacji
Założenia programowe będą szczegółowo omówione z Komitetem Rodzicielskim i Radą Szkoły, a następnie po uzyskaniu od nich akceptacji, będą wprowadzane do praktycznego działania.
Jednocześnie przewiduje się dalszy ścisły kontakt z rodzicami w czasie roku szkolnego, podsumowanie rocznej działalności oraz każdorazowo na początku roku szkolnego zapoznanie rodziców w poszczególnych klasach z zamierzeniami na nowy rok nauki, obejmującymi również wstępny kosztorys wycieczek i imprez turystycznych.
Zakłada się, że program może być w pełni zrealizowany tylko przy pełnej aprobacie rodziców.
Realizacja programu odbywać się będzie poprzez organizację wycieczek krajoznawczo-turystycznych. Do organizacji należy włączyć wszystkich uczniów klasy, dzieląc zadania według potrzeb: na prace organizacyjne, redakcyjne oraz praktyczne. Imprezy trzeba tak ukierunkować, by integrowały zdobytą wiedzę na lekcjach.
Cele poznawcze i wychowawcze należy wzmacniać poprzez:
 zdobywanie odznak (sprawności),
 współorganizowanie i udział w szkolnym rajdzie „Galindów” i rajdzie Hufca ZHP Pisz „Zjawa”,
 udział w Gminnym Młodzieżowym Turnieju Turystyczno-Krajoznawczym.
Przedsięwzięcia te odbywać się będą przy współpracy z działającą w szkole drużyną harcerską), której aktywnymi uczestnikami będą członkowie zespołu klasowego. Bardzo przydatnym z punktu widzenia realizacji programu byłoby powołanie Szkolnego Koła Krajoznawczo –Turystycznego (PTTK).


Źródła finansowania

Na początku każdego roku szkolnego sporządzony zostanie kosztorys, obejmujący kwoty udziału młodzieży w wycieczkach i imprezach turystycznych. Przewiduje się, iż źródło finansowania stanowili będą rodzice, Rada Szkoły i Rada Rodziców, a także fundusze uzyskane z funkcjonowania w szkole Schroniska Młodzieżowego PTSM.




Cykl wycieczek szkolnych dla klas IV -VI:

1. Olsztyn – stolica Warmii i Mazur – Grunwald
2. Gdańsk – polskie okno na świat
3. Warszawa - stolica Polski
4. Kraków – Oświęcim - Zakopane

W każdym roku szkolnym zorganizowana będzie jedna wycieczka z powyższego cyklu. Cykliczność ta umożliwi uczniom kończącym drugi etap nauczania odwiedzenie największych miast Polski, podsumowanie wiedzy o regionie, jego stolicy i folklorze, zapoznanie z historią i kulturą innych regionów Polski, a także zwiedzenie ważnych dla kultury polskiej obiektów i pomników.

Wspólne uroczystości szkolne przygotowywane przez uczniów klas IV - VI .
» Walentynki
» Dzień Kobiet
» Dzień Chłopaka
» Dzień Nauczyciela (KEN)




















KLASA IV
Cele poznawcze
» Poznanie Pisza .
» Poznanie projektowanego Orzyskiego Parku Krajobrazowego.
» Poznanie części Polski – miasto, region zgodnie z cyklem wycieczek
» Poznanie zasad ochrony przyrody w Polsce.
» Zaznajomienie się z terenoznawstwem i topografią.
» Poznanie przepisów ruchu drogowego pieszych i rowerzystów.
Cele wychowawcze
» Poznanie zasad zachowania się w miejscach publicznych.
» Znajomość i stosowanie w praktyce zasady aktywnego słuchania.
» Używanie komunikatu JA jako zwrotu przedstawiającego odczucie nadawcy.
» Umiejętność bezpośredniego i otwartego wyrażania swojej prośby, sądu i oczekiwania.
» Zdobycie umiejętności zachowania się w grupie rówieśniczej.

Tematy lekcji wychowawczych
» Turystyka, jej różne formy.
» Odznaki (sprawności), które będziemy zdobywali.
» Kim był patron naszej szkoły?
» Obiekty ochrony przyrody na terenie naszej gminy (spotkanie ze strażnikiem przyrody panem D.Morsztynem).
» Orzysz miastem garnizonowym .Co to znaczy?
» Zabytki i pomniki mojej wsi i gminy-ich symbolika.
» Hymn, barwa i godło Polski.
» Terenoznawstwo. Mapa, znaki topograficzne.
» Posługiwanie się mapą. Marsz na azymut.
» Szkic terenu według azymutów i odległości.
» Zasady udzielania pierwszej pomocy.

Wycieczki klasowe
Program zakłada odbycie 5 - 10 wycieczek pieszych, rowerowych, kajakowych w czasie wolnym od zajęć (wycieczki sobotnie) raz w miesiącu.
Cykl wycieczek, których celem będzie zdobycie odznaki (sprawności), zapoznanie z tradycjami, geografią i historią gminy.
Problemy, które koniecznie trzeba omówić na wycieczce to: posługiwanie się mapą, marsz na azymut oraz szkic terenu z podaniem azymutów i odległości.
» Leśniczówka „Pranie”.
» Wycieczka piesza do koła jeziora Tyrkło.
» Wycieczka rowerowa do Ublika „Muzeum Kultury Mazurskiej”.
» Izba tradycji jednostki wojskowej w Orzyszu.
» Marsz na azymut – „Szlakiem umocnień II WŚ(wspólnie z klasą V).
» Wycieczka autokarowa Pisz –Ruciane Nida – Mikołajki.

Wycieczka klasowa roczna
Zgodnie z cyklem wycieczek
Biwak szkolny
» Rozpoznawanie roślin, krzewów i drzew, stanowisk biotopów.
» Świat owadów i ich rozpoznawanie.
» Wycieczki do Domu Kultury Mazurskiej w Ubliku

Zdobywane odznaki (sprawności)

GALIND













BICYKLISTA












Uzyskane kompetencje

» W zakresie umiejętności:
- umiejętność posługiwania się mapą i kompasem,
- umiejętność rozstawienia namiotu i przygotowania ogniska,
- umiejętność udzielenia pierwszej pomocy poszkodowanemu w wypadku rowerowym.

» W zakresie przyswojonej wiedzy:
- znajomość miasta powiatowego i jego historii,
- wiedza na temat otaczającej przyrody,
- wiedza na temat plemienia Galindów,
- znajomość przepisów ruchu drogowego.
» W zakresie wychowania:
- umiejętność zachowania się w miejscu publicznym,
- umiejętność zachowania się w grupie rówieśniczej,
- umiejętność zachowania się na wycieczkach,
- umiejętność radzenia sobie na wielodniowej wycieczce poza domem.


KLASA V
Cele poznawcze
» Poznawanie miast Powiatu Piskiego – obiekty historyczne i kulturalne.
» Poznanie części Polski – miasto, region zgodnie z cyklem wycieczek.
» Poznanie parku Mazurskiego Parku Krajobrazowego.
» Doskonalenie terenoznawstwa i topografii.

Cele wychowawcze
» Dostrzeganie wpływu innych osób na kształtowanie osobowości i drogi życiowej, umiejętność prawidłowej oceny.
» Kształtowanie postaw patriotycznych oraz poczucia tożsamości regionalnej.
» Rozumienie potrzeby krytycyzmu wobec wzorców proponowanych przez środki masowego przekazu.
» Umiejętność i chęć pozytywnego zaprezentowania się.

Tematy lekcji wychowawczych
» Rezerwaty przyrody i osobliwości przyrodnicze na terenie naszego powiatu.
» Zasady ochrony przyrody w Polsce.
» Zabytki i osobliwości Pisza, Białej Piskiej, Rucianego Nidy oraz Mikołajek.
» Cmentarze wojenne – historycznym śladem I i II Wojny Światowej.
» Warmia i Mazury – kraina historyczna i etnograficzna.
» Sztuka mazurska – Muzeum Sztuki Ludowej w Węgorzewie.
» Obyczaje na Mazurach – zespół ludowy „Orzyszanki”.
» Terenoznawstwo. Praca z mapą i kompasem.
» Zasady udzielania pierwszej pomocy na wycieczkach.
» Przygotowanie do Gminnego Turnieju Krajoznawczo-Turystycznego.
» Woda darem życia. Ochrona wód.

Wycieczki klasowe
Podobnie jak w klasie IV będzie realizowanych 5- 10 wycieczek, których celem będzie zdobycie odznak, poznanie folkloru i historii Ziemi Piskiej.. Uwzględnić należy tu również wycieczki do muzeum oraz rezerwatów przyrody. Doskonalenie umiejętności posługiwania się mapą i kompasem.
» Oczyszczalnia ścieków w Górze.
» Spływ kajakowy rzeką Orzyszą.
» Wyprawa kajakowa do stacji WOPR w Wężewie.
» Muzeum Sztuki Ludowej w Węgorzewie.
» Wycieczka rowerowa „Szwajcaria Orzyska”.
» Cmentarze wojenne z okresu I WŚ na terenie gminy Orzysz (pomnik pilotów angielskich w Orzyszu).
» Marsz na azymut ( wspólnie z klasą IV).

Wycieczka klasowa roczna
Zgodnie z cyklem wycieczek

Biwak szkolny
» Życie ptaków i ich rozpoznawanie.
» Hydrobiologia.
» Spływ kajakowy po jeziorze Tyrkło – baza WOPR

Zdobywane odznaki (sprawność)




























Uzyskane kompetencje

W zakresie umiejętności:
- umiejętność pływania wpław,
- umiejętność pływania kajakiem,
- umiejętność wykonania ludowych przedmiotów np. z gliny, papieru.
W zakresie wiedzy:
- znajomość miast Powiatu Piskiego, ich historii i zabytków,
- wiedza na temat otaczającej przyrody i form jej ochrony,
- wiedza o folklorze regionu,
- znajomość zasad terenoznawstwa i żeglugi,
- poznanie regionu, ojcowizny, jego geografii i kultury.
W zakresie wychowania:
- umiejętność zachowania się w różnych miejscach i okolicznościach,
- kształtowanie emocjonalnej więzi z ziemią rodzinną.
- znajomość zachowań asertywnych.

KLASA VI

Cele poznawcze
» Poznanie Olsztyna – stolicy Warmii i Mazur, jego zabytków i architektury.
» Poznanie Ełku - siedziby diecezji.
» Wiedza na temat obrońców polskości Warmii i Mazur.
» Kształtowanie wiedzy o ochronie środowiska.

Cele wychowawcze
» Rozumienie wagi wyznaczania celów, umiejętność ich określania i dążenia do ich osiągnięcia.
» Analizowanie i modyfikowanie swojego działania w zależności od potrzeb.
» Dokonywanie samokontroli i samooceny.
» Budzenie patriotyzmu lokalnego, ciekawości w stosunku do najbliższego otoczenia.
» Budzenie zainteresowania tradycją i współczesnymi osiągnięciami na przykładzie Olsztyna – stolicy regionu i Ełku – siedziby diecezji.

Tematy lekcji wychowawczych
» Olsztyn – stolica Warmii i Mazur miastem M.Kopernika.
» Łyna – historia rzeki i jej legendy.
» Grunwald – miejsce chwały sprzymierzonego rycerstwa Polski i Litwy.
» Komu i dlaczego zawdzięczają swoje nazwy miasta: Giżycko, Mrągowo, Kętrzyn, Kajkowo.
» Twórczość literacka Wojciecha Kętrzyńskiego, Michała Kajki.
» Ełk – miejsce pielgrzymki Ojca Św. Jana Pawła II.
» Święta Lipka i Studzieniczna miejsca kultu religijnego.
» Giżycko – twierdza wojenna I Wojny Światowej.
» Orzysz – miejscem internowania polskich żołnierzy wojny polsko – bolszewickiej 1920 r.
» 11 lipca 1920 roku dniem przegranego dla Polaków i Polski plebiscytu na Warmii i Mazurach.
» K.I.Gałczyński – piewca piękna przyrody mazurskiej.
» Bagna Nietlickie – użytek ekologiczny – siedlisko żurawia.

Wycieczki klasowe
» Mrągowo - Olszyn – Grunwald.
» Giżycko –twierdza Bojen; Miasto W. Kętrzyńskiego (tablica pamiątkowa).
» Ełk – Studzieniczna – szlakiem Ojca Św. (organizuje katecheta).
» Ełk – kolej wąskotorowa.
» Ogródek – muzeum M.Kaiki (pomnik Kajki w Orzyszu).
» Drozdowo – Bagna Nietlickie (rowerowa).
» Spływ kajakowy rzeką Orzyszą.

Wycieczka klasowa roczna

Zgodnie z cyklem wycieczek.

Biwak szkolny
» Las, jego zasoby i ochrona.
» Wycieczka do najbliższego użytku ekologicznego.

Zdobyte odznaki (sprawności)






























Uzyskane kompetencje
» W zakresie umiejętności:
- umiejętność czytania mapy turystycznej,
- umiejętność organizowania małych form wypoczynku i turystyki (rajd, biwak, spływ kajakowy),
- umiejętność wystąpienia w roli przewodnika po swojej miejscowości i najbliższej okolicy.
» W zakresie wiedzy:
- znajomość miasta – stolicy regionu i jego zabytków,
- dalsze poznanie własnego regionu,
- wiedza na temat ludzi walczących piórem o polskość Warmii i Mazur,
- wiedza na temat ornitologii.
» W zakresie wychowania:
- wytwarzanie emocjonalnej więzi z własnym regionem,
- umiejętność zachowania się w muzeach,
- umiejętność oceny zachowania grupy i siebie na tle grupy rówieśników.


EWALUACJA OSIĄGNIĘĆ UCZNIÓW

Słownik Języka Polskiego oraz słowniki wyrazów obcych określają ewaluację jako ocenianie, szacowanie, określanie wartości.
Końcowym elementem realizacji programu powinna być odpowiedź na pytanie, jak podjęte działania wpłynęły na młodzież, jej wiedzę i postawy. To znaczy, że nauczyciel - wychowawca musi dokonać oceny, oszacować, określić wartości przyrostu wiedzy i zmiany zachowań, postaw oraz efekty wychowania.
Pomiary ewaluacji związane ze zdobyciem wiedzy można przeprowadzić w sposób ilościowy i jakościowy, w sposób wymierny i obiektywny, określając stan początkowy i końcowy pewnych zjawisk.
Mając natomiast ciągle na uwadze ideę naszego programu, mówiącą o traktowaniu wychowanka podmiotowo, uznającą jego wolność i drogi wyboru, trzeba również pamiętać, że rezultaty wychowania są prawdopodobne, a nie pewne.
W realizacji programu ważne jest kształtowanie pozytywnych postaw lub zmiana negatywnych zachowań na pozytywne, a ich utrwalenie można przyjąć za jedną z form procesu wychowania. W tej sytuacji nie może być mowy o jakimkolwiek pomiarze ilościowym ewaluacji zachowania. Może być tylko końcowa ocena postaw składających się na to wszystko, co możemy nazwać etosem turysty. Możemy przez cały czas realizacji programu śledzić na przykład oceny z zachowania i porównywać je z innymi klasami. Można również dokonać analizy, czy podjęte działania ukierunkowane na tworzenie pewnych modeli zachowań na wycieczkach czy innych imprezach turystycznych są przenoszone do szkoły, na lekcje. W pewnym stopniu odpowiedzią na pytanie o rezultaty wychowania może być analiza odpowiedzi na pytania udzielone w ramach ankiet, przeprowadzonych pod koniec klasy szóstej.


NAUCZANIE POCZĄTKOWE
KLASY I-III
Ewaluacja uczniów
» Wykazanie chęci uczestniczenia w wycieczkach i zdobywania odznak.
» Zdobycie wiedzy o okolicy miejsca swojego zamieszkania.

Badanie kompetencji można przeprowadzić za pomocą następującej ankiety:
a) Czy lubisz chodzić na wycieczki?
b) Która wycieczka najbardziej ci się podobała, a która najmniej?
c) Jakie odznaki (sprawności) zdobyłeś?
d) Które z tych odznak najbardziej ci się podobały i dlaczego?
e) Co zapamiętałeś z pobytu w parku dzikich zwierząt?


Miarą osiągnięć będą również zdobyte odznaki (sprawności) oraz prowadzenie dzienniczka-kroniki.
Istotna jest też obserwacja zachowania uczniów na wycieczkach oraz sformułowanie wniosków dotyczących problemów wychowawczych pod koniec trzeciej klasy.


KSZTAŁCENIE BLOKOWE
KLASY IV-VI
Ewaluacja uczniów
» Świadome uczestniczenie w działalności turystycznej i krajoznawczej.
» Zdobycie wiedzy o swoim mieście i regionie.
» Zdobycie określonej liczby odznak (sprawności).
» Prowadzenie dokumentacji związanej ze zdobywanymi odznakami.
» Umiejętność zaprezentowania się na forum grupy w roli przewodnika.

Miarą oceny postaw będzie również przygotowanie i udział w Gminnym (Powiatowym) Młodzieżowym Turnieju Krajoznawczo- Turystycznym.
Konieczna jest obserwacja zachowań na wycieczkach, szczególnie wielodniowych w a także sformułowanie wniosków, dotyczących problemów wychowawczych.
O ostatecznych postawach świadczyły będą odpowiedzi udzielone na pytania w ankietach, ukierunkowanych na badanie realizacji założonych celów. Analiza będzie przeprowadzona po każdym roku nauki, po cyklu nauczania i po zrealizowaniu całego programu.
Również do rodziców będzie kierowana ankieta z pytaniami, dotyczącymi ich oceny procesu wychowawczego, w którym udział brały ich dzieci.































LITERATURA POMOCNICZA DLA NAUCZYCIELA



1. Alexsandrowicz S.,Karpus Z. ,Rezmer W.: Zwycięzcy za drutami. Jeńcy polscy w niewoli (1919-19220) .Uniwersytet Mikołaja Kopernika. Toruń, 1995.
2. Biskup M., Labuba G.: Dzieje Zakonu Krzyżackiego w Prusach. Wydawnictwo Morskie Gdańsk,1986.
3. Bylińska M.: Ryby słodkowodne Polski. PWN. Warszawa,1991.
4. Grzelak W., Rządca P.: Drużyna i ja. Wydawnictwo Harcerskie. Warszawa, 1966.
5. Hanzák J.: Jaja i gniazda ptaków. PWRiL. Warszawa, 1974.
6. Jabłoszyński J.: Szczytno. Z dziejów miasta i powiatu. Pojezierze. Olsztyn,1962.
7. Kaczorowski J.: Vademecum drużynowego drużyny harcerskiej. RSW „Prasa-Kiążka-Ruch” MAW. Warszawa,1982.
8. Kaliszuk K., Solon J.: Straż Ochrony Przyrody. Materiały metodyczno-szkoleniowe. Wydawnictwo PTTK „Kraj”. Warszawa, 1984.
9. Kętrzyński W., oprac. Jasiński J.: O Mazurach. Biblioteka Olsztyńska Nr 2.Olsztyn, 1968.
10. Ks. Mazur Z.: Diecezja Sambijska (szkic do dziejów). Gołdap – Giżycko – Ełk, 1994.
11. Paukszka E.: Warmia i Mazury. Wydawnictwo Sport i Turystyka. Warszawa 1962.
12. Sawicki M.: Ełk. Z dziejów samorządu. Miejski Dom Kultury w Ełku. Ełk, 1993.
13. Szyfer A.: Zwyczaje, obrzędy i wierzenia Mazurów i Warmiaków. Olsztyn, 1968.
14. Świejkowski L.: Rośliny lecznicze i przemysłowe. Wydawnictwo rynku Wydawniczego „Libra”. Warszawa, 1990.
15. Wardęcki M.: Zuchy. Wydawnictwo Harcerskie „Horyzont”. Warszawa, 1972.